Historia

Dzieje Biblioteki Instytutu rozpoczynają się z chwilą powstania Instytutu im. Marcelego Nenckiego w roku 1911. Do tej pory poszczególne pracownie miały swoje niewielkie księgozbiory podręczne na własne potrzeby. Pracownicy naukowi korzystali również z Biblioteki Centralnej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego lub Biblioteki Uniwersyteckiej. Połączenie w roku 1920 trzech zakładów Instytutu: neurobiologii, fizjologii i biologii ogólnej w jedną całość, stworzyło podstawy do zorganizowania Biblioteki Centralnej we własnym zakresie. Stacje terenowe znajdujące się poza Warszawą również tworzyły własne księgozbiory, ale organizacyjnie były związane z Biblioteką Centralną, która mieściła się w gmachu przy ul. Śniadeckich 8. Poza nią były to zbiory: Biblioteki Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach, Stacji Morskiej w Helu, Zakładu Biometrii, Zakładu Neurobiologii oraz Stacji Biologicznej w Pińsku.

Lata 1920-1939

Według pierwszych sprawozdań księgozbiór Biblioteki był bardzo skromny i w roku 1920 liczył zaledwie 695 tomów, ale już w roku 1927 posiadał 7.040 tomów (czasopism, wydawnictw ciągłych, druków zwartych i odbitek). Ostatnie opublikowane dane dotyczące działalności Biblioteki pochodzą z końca 1937 roku. Biblioteka Centralna Instytutu im. M. Nenckiego liczyła 1.765 dzieł naukowych w 3.600 tomach, 350 tytułów czasopism zarówno krajowych jak i zagranicznych w liczbie 8.000 tomów, przeszło 8.500 odbitek, z których uporządkowano i skatalogowano przeszło 5.000. Głównym źródłem zbiorów była prowadzona wymiana wydawnictw Instytutu z ośrodkami naukowymi w kraju i zagranicą. Biblioteka prowadziła wymianę wydawnictw własnych z 36 krajami, z 203 instytucjami zagranicznymi oraz 47 instytucjami krajowymi. Prenumerowała 30 tytułów czasopism. Dokonywała również zakupów w celu uzupełnienia brakujących tomów czasopism. Bieżąco wpływało ok. 400 tytułów czasopism (330 zagranicznych i 70 polskich). Ze zbiorów Biblioteki stale korzystało ok. 100 naukowców, wypożyczano na zewnątrz ok. 1.000 tomów rocznie.

W początkowym okresie, w Bibliotece byli zatrudnieni młodsi pracownicy naukowi: Stanisława Dembowska, Genowefa Szwejkowska i Stanisław Gartkiewicz, który w 1925 roku opracował „Katalog biologicznych czasopism zagranicznych znajdujących się w bibliotekach polskich”. Zawierał on dane z 95 placówek krajowych i wykazywał 965 tytułów czasopism znajdujących się w tych bibliotekach, podawał informacje o posiadanych tomach i rocznikach. W 1925 r. Tadeusz Kulisiewicz zaprojektował exlibris dla Biblioteki Nenckiego, który jest wykorzystywany do dnia dzisiejszego. W latach 1929-34 funkcję bibliotekarza pełniła Maria Pochapińska, pracownik administracji Instytutu. W listopadzie 1933 roku zatrudniona została Aniela Gruszczyńska (Szwejcerowa).

Była pierwszym fachowym bibliotekarzem tej placówki. Zorganizowała od podstaw Bibliotekę Instytutu Biologii Doświadczalnej TNW. Pracowała nad gromadzeniem, opracowywaniem i udostępnianiem księgozbioru. Dążyła do powiązania działalności bibliotecznej z pokrewnymi instytucjami, aby zasoby całego kraju były dostępne dla pracowników macierzystej instytucji. Działała w dziedzinie współpracy międzynarodowej w zakresie wymiany wydawnictw z blisko 200 placówkami zagranicznymi. Udzielała też informacji naukowych o poszukiwanych pozycjach czasopiśmienniczych.

Dalszy pomyślny rozwój Biblioteki Centralnej został zahamowany przez wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 roku i okupację.

Lata 1940-1990

Wybuch wojny spowodował zniszczenie Biblioteki wraz z jej cennym księgozbiorem. Całkowitemu spustoszeniu uległy także zbiory znajdujące się w Stacjach badawczych Instytutu. Do czasów obecnych zachowało się jedynie kilkadziesiąt tomów. Po zakończeniu II wojny światowej zebrało się grono ocalałych pracowników Instytutu i podjęło się jego odbudowy. Byli to Profesorowie: Jan i Stanisława Dembowscy, Jerzy Konorski i Liliana Lubińska, Włodzimierz i Stella Niemierko. W gronie tych osób znalazła się też przedwojenna kierowniczka Biblioteki – Aniela Szwejcerowa (z d. Gruszczyńska).

Do roku 1954 Instytut i Biblioteka mieściły się w Łodzi.

Prace nad odbudową Biblioteki rozpoczęto od stanu zerowego i to nie tylko w zakresie księgozbioru, ale i personelu, sprzętu oraz skromnych środków finansowych. W początkowym okresie brakowało wydawnictw do wymiany, ponieważ pierwsze powojenne tomy zaczęły ukazywać się regularnie dopiero w latach 50-tych. Rozpoczynając gromadzenie księgozbioru od stanu zerowego w Łodzi, do chwili przeniesienia Biblioteki do Warszawy, jego stan wynosił już ponad 10 tys. wolumenów, a na bieżąco wpływało ok. 700 tytułów czasopism. Powrócono do prac informacyjnych i dokumentacyjnych.

W roku 1952 ukazał się drukiem „Spis zagranicznych biologicznych czasopism i wydawnictw ciągłych znajdujących się w bibliotekach polskich. Materiały bibliograficzne” pod redakcją Anieli Szwejcerowej i jej męża. W tym samym roku ukazał się także „Spis polskich biologicznych czasopism i wydawnictw ciągłych znajdujących się w bibliotekach polskich” pod redakcją Anieli Szwejcerowej i Jadwigi Groszyńskiej. Wydawcą tych spisów był Państwowy Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego.

W roku 1959 pracownicy Biblioteki opracowali drugie wydanie „Spisu zagranicznych biologicznych czasopism i wydawnictw ciągłych znajdujących się w bibliotekach polskich. Materiały bibliograficzne”. Nie udało się wydać go w formie drukowanej i do dnia dzisiejszego jest przechowywany w Bibliotece w formie maszynopisu.

W latach 1966-1977 opracowano trzy wydania „Katalogu czasopism i wydawnictw ciągłych” znajdujących się w Bibliotece Instytutu Nenckiego. Ponadto pracownicy Biblioteki wykonywali Spisy Pracowników Instytutu.

Przeniesienie Instytutu do nowego gmachu w Warszawie pozwoliło na szybszy wzrost zbiorów, a także rozszerzyło znacznie krąg użytkowników. Rozwój Biblioteki był możliwy dzięki rozbudowanej prenumeracie czasopism i zakupowi druków zwartych, a przede wszystkim wymianie wydawnictw własnych Instytutu – Acta Biologiae Experimentalis (w latach 1928-1969) przekształconego w tytuł Acta Neurobiologiae Expoerimentalis (od roku 1970 do chwili obecnej), Polskie Archiwum Hydrobiologii (1956-1974), Acta Protozoologica (1963-2006) i Zwierzęta Laboratoryjne (ukazujące się w latach 1973-1986). Rozbudowano kontakty z pokrewnymi placówkami na całym świecie. Biblioteka prowadziła wymianę z przeszło tysiącem placówek naukowych w 66 krajach. W latach 1960-1970 księgozbiór Biblioteki liczył już ok. 50 tys. tomów, z czego połowę stanowiły czasopisma i wydawnictwa ciągłe. Na bieżąco wpływało ponad 1.000 tytułów czasopism, przy czym ponad 700 tytułów pochodziło z wymiany. Do roku 1968 Biblioteka Instytutu Nenckiego stała się ponownie największą biologiczną biblioteką w kraju, nie licząc piśmiennictwa z zakresu zoologii i botaniki.

Od lat 90-tych do czasów współczesnych

W roku 1991 odszedł na emeryturę Kierownik Biblioteki mgr Henryk Adler, który był związany z Instytutem jeszcze w Łodzi, od 1954 roku. Pełnił funkcję kierowniczą przez 31 lat. Jego następcą został mgr Jan Bienias.

Za czasów nowej Dyrekcji Instytutu, pod przewodnictwem Profesora Macieja Nałęcza, od 1992 roku w Bibliotece następowała powolna informatyzacja. Zakupione zostały pierwsze komputery i bazy danych: Medline, na płytach CD-ROM z zawartością od 1966 roku oraz bieżące numery Current Contents seria Life Sciences, najpierw dostępna na dyskietkach przeznaczonych na jedno stanowisko. Początkowo istniała możliwość korzystania z w/w baz jedynie w utworzonej od podstaw czytelni komputerowej, a w następnych latach każdy pracownik naukowy albo doktorant mógł łączyć się z serwerem posadowionym w czytelni za pomocą zdalnego łącza. Zdobycze nowej generacji informatyzacji komputerowej cieszyły się wielkim uznaniem czytelników, ponieważ mogli oni bardzo szybko zaznajomić się z informacją o interesującej literaturze naukowej. Mogli również założyć swój profil badawczy, a także drukować prośby o przysłanie odbitek od autorów publikacji.

W tym czasie Biblioteka została wyposażona w dwie nowoczesne kopiarki firmy Xerox. Możliwość korzystania z nich odbywała się za pomocą kart magnetycznych z zaprogramowaną ilością wykonanych odbitek (100 lub 1000 szt.) przez każdego pracownika. Byliśmy w tym okresie jedną z pierwszych Bibliotek w kraju, która zastosowała tę metodę samodzielnego wykonywania odbitek kserograficznych z publikacji naukowych. Obecnie każda osoba może korzystać z kserografów oraz skanera, które są rozliczane miesięcznie, ponieważ wszystkie pracownie naukowe posiadają swój kod dostępu.

Pod koniec 1992 roku wykonano generalny remont magazynów Biblioteki oraz przemieszczono zbiory z magazynowania tradycyjnego (regały drewniane) na typ magazynowania zwartego (regały metalowe na szynach). W wyniku tego przemieszczenia uzyskano znaczną rezerwę magazynową.

W 1995 roku przeprowadzono generalny remont pomieszczeń bibliotecznych. Wyposażono Bibliotekę w nowoczesne meble oraz sprzęt komputerowy. Dotychczasowe pokoje zmieniły swój wystrój. W czytelni ogólnej zainstalowano specjalne regały wystawowe, gdzie w odpowiednich plastikowych „koszulkach” wykładane były nowości wydawnicze. Obecnie nowe numery czasopism są wykładane na bieżąco w miarę napływu wydawnictw, a nie jak dotychczas co dwa tygodnie.

W pracowni kserograficznej zainstalowano sprawnie działającą wentylację, natomiast w czytelni komputerowej klimatyzację. Po zakończeniu remontu postanowiono zapewnić wszystkim czytelnikom swobodny dostęp do całości zbiorów. Po powiększeniu części magazynowej o jedno pomieszczenie, wygospodarowano również tzw. „ciche miejsce” do pracy dla czytelników.

W roku 1996 rozpoczęto opracowywanie „Spisu publikacji pracowników Instytutu za lata 1992-1996”. Prace te są kontynuowane i analogiczne spisy publikacji powstają każdego roku.

W tym samym czasie Instytut stał się uczestnikiem Porozumienia Placówek Naukowych PAN w Warszawie, w sprawie komputeryzacji bibliotek. W grudniu 1996 roku, po wielu długotrwałych pertraktacjach, dokonano wyboru i zakupiono biblioteczny system komputerowy Horizon, ze środków pochodzących z Komitetu Badań Naukowych. Po odpowiednim przeszkoleniu pracowników, w 1997 r. program został zainstalowany na serwerze KBN w Centrum Informatycznym Uniwersytetu Warszawskiego i rozpoczęto wpisywanie danych bibliotecznych, które trwa do chwili obecnej i jest prowadzone na bieżąco. Skatalogowane pozycje zaopatrzono w etykiety biblioteczne z kodem kreskowym. Niezależnie od katalogu komputerowego, uzupełniany jest nadal alfabetyczny katalog kartkowy druków zwartych i czasopism. W dalszym ciągu trwa współpraca pomiędzy Biblioteką Uniwersytecką w Warszawie a Biblioteką Instytutu Nenckiego, w ramach Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego NUKAT.

W roku 2000 bibliotekom krajowym przedstawiono kilka ofert korzystania z czasopism w wersji elektronicznej. Biblioteka Instytutu Nenckiego przystąpiła do Konsorcjum utworzonego przez firmę Lange & Springer, które zaoferowało dostęp do 236 tytułów wydawnictwa Academic Press. Dostęp ten obejmował cały zasób czasopism od pierwszych tomów. Z chwilą przejęcia Academic Press przez firmę Elsevier warunki licencji uległy niekorzystnej zmianie. Zasób został ograniczony i aktualnie jest dostępny od roku 1997.

W roku 2001 Biblioteka należała do Konsorcjum zorganizowanym przez firmę Ebsco, która dysonowała umową na dostarczanie w wersji on-line pełnych tekstów czasopism Academic Press (baza IDEAL). Ponadto za pośrednictwem firmy Swets & Blackwell Biblioteka miała dostęp do ponad 500 tytułów czasopism z wydawnictwa Springer Verlag (baza Link Springer), a za pośrednictwem firmy ABE Marketing (dostawcy prenumeraty czasopism zagranicznych w wersji drukowanej, jak i on-line) posiadaliśmy dostęp do ponad 1.000 tytułów czasopism wydawnictwa Elsevier Science (Baza ScienceDirect – Web Editions). Dostęp do wymienionych baz i do pełnych tekstów był możliwy ze wszystkich komputerów podłączonych do sieci Instytutu. W listopadzie 2002 roku możliwy stał się również dostęp do czasopism wydawnictwa Kluwer Academic Publishers (baza Ovid).

W 2003 roku sprawy konsorcyjne przejęło ICM UW, oferujące dostęp do artykułów, które ukazały się w roku 1997 i w latach późniejszych, wydawnictw Elsevier, Academic Press, Springer Verlag oraz Kluwer Academic Publishers. W ramach oszczędności finansowych biblioteka zrezygnowała z prenumeraty drukowanej wymienionych wyżej wydawnictw. Od tej chwili obowiązuje już tylko dostęp w wersji on-line.

Obecnie wymiana prowadzona jest jedynie z paroma ośrodkami na świecie, głównie z tego powodu, że Instytut Nenckiego wydaje tylko jedno czasopismo: Acta Neurobiologiae Experimentalis (ANE), aktualnie w wersji open access. Rezygnacja z wersji drukowanej czasopism jest powszechna wśród współczesnych wydawców. Dlatego wielu dotychczasowych kontrahentów zagranicznych, jak i krajowych zaprzestało przysyłania własnych wydawnictw. W chwili obecnej Biblioteka prowadzi wymianę czasopisma ANE z pięcioma kontrahentami zagranicznymi i jednym kontrahentem krajowym.

Zgodnie z decyzją Dyrektora Instytutu od roku 2009 Biblioteka, oprócz archiwum wydawnictw własnych, prowadzi też Archiwum Multimedialne.

W roku 2014 pracownicy Biblioteki rozpoczęli gromadzenie metadanych publikacji (wraz z naniesioną punktacją IF i MNiSW) w Bazie Danych Publikacji Naukowych dostępnej online. Obecnie w bazie dostępne są dane za okres 2012-2020 r. i na bieżąco wpisywane są dane dotyczące nowych publikacji.

Od 2017 roku Biblioteka administruje również zbiorami dzieł (obrazów, plakatów i grafik) wchodzących w skład Nencki Art Collection.

Według stanu na koniec 2020 roku księgozbiór Biblioteki Nenckiego obejmuje zbiór druków zwartych liczący 24.342 tomy, w tym kolekcję prac doktorskich i habilitacyjnych stanowiącą 708 prac. Na bieżąco wpływa 51 tytułów czasopism, w tym z prenumeraty zagranicznej 34 tytuły. Ogólnie zbiór czasopism obejmuje 1.484 tytuły i liczy 50.836 tomów. Całość zbiorów wynosi 75.178 tomów.

Biblioteka Nenckiego współpracuje z Wirtualną Biblioteką Nauki (ICM UW) dzięki czemu posiada dostęp do pełnych tekstów artykułów publikowanych w czasopismach należących do wydawnictw: Elsevier Science (ScienceDirect), Springer Verlag (LinkSpringer), Wiley Online Library, czasopism Nature i Science oraz baz danych: Scopus, Web of Science (Clarivate Web of Science Core Collection, InCites Journal Citation Reports) oraz Ebsco Host (dostęp do 16 baz).

Za pośrednictwem firm ABE/IPS, a obecnie Ebsco, udostępniane są wersje elektroniczne czasopism objętych prenumeratą. W ramach kilku konsorcjów dofinansowanych przez MNiSW (aktualnie MEiN) Biblioteka posiada dostęp on-line do czasopism i wydawnictw następujących firm: Karger, Lippincott Williams &Wilkins, Oxford University Press (kolekcja Life Sciences), American Chemical Society, Nature Group, Taylor & Francis, PsycArticles. Do 2020 roku mieliśmy dostęp do czasopisma w wersji video: JOVE. Dostęp do baz, jak również do pełnych tekstów czasopism, jest możliwy ze wszystkich komputerów podłączonych do sieci Instytutu oraz z komputerów znajdujących się w Stacji Badawczej w Mikołajkach.

Biblioteka gromadzi dorobek naukowy pracowników Instytutu i co roku przygotowuje i opracowuje pod kątem bibliograficznym „Spis publikacji pracowników Instytutu”, wydawany w formie zbioru pełno tekstowych artykułów, dostępnych w formie drukowanej i elektronicznej.

Pracownicy Biblioteki uczestniczą także w przygotowaniu, opracowaniu i sprawozdaniu danych z publikacji pracowników naszego Instytutu na potrzeby Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (obecnie MEiN) i przekazywaniu ich do Systemu Informacji o Nauce w ramach Zintegrowanego Systemu Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym tj. do modułu sprawozdawczego Polskiej Bibliografii Naukowej.

Jesienią 2010 roku Biblioteka Nenckiego przystąpiła do Konsorcjum „Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych” (RCIN), zrzeszającego 15 Instytutów Polskiej Akademii Nauk i jeden Instytut branżowy. Więcej informacji znajdą Państwo na naszej stronie internetowej, w zakładce Projekt RCIN (2011-2014).

W latach 2018-2021 Biblioteka Instytutu realizowała kolejny projekt w ramach Konsorcjum OZwRCIN (Otwarte Zasoby w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych), współtworzonym przez 16 Instytutów naukowych z całego kraju. Liderem Projektu OZwRCIN był Instytut Matematyczny PAN w Warszawie. Więcej informacji znajdą Państwo na naszej stronie internetowej, w zakładce Projekt OZwRCIN.

31 grudnia 2021 roku, po 54 latach pracy w Bibliotece Instytutu Nenckiego (w tym: po 30 latach na stanowisku kierownika) mgr Jan Bienias przeszedł na emeryturę. Pracownicy Biblioteki przygotowali skromne pożegnanie, wręczając panu Janowi drobne upominki w podziękowaniu za wspólną pracę.

W styczniu 2022 r. rozstrzygnięty został konkurs na stanowisko Kierownika Biblioteki Instytutu Nenckiego. Została nim mgr Maja Brzozowska, która przejęła obowiązki od lutego 2022 r. Mgr Maja Brzozowska jest absolwentką Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego, a od 2013 r. jest związana z Biblioteką Instytutu Nenckiego.

Skład osobowy od 1923 roku

Kierownicy Biblioteki:

• Aniela Gruszczyńska-Szwejcerowa 1946-1959
• Henryk Adler 1960-1991
• Jan Bienias 1991-2021
• Maja Brzozowska 2022-

Pracownicy:

• Stanisława Dembowska: 1923
• Stanisław Gartkiewicz: 1924-1925
• Genewefa Szwejkowska: 1926-1929
• Maria Pochapińska: 1929-1933
• Aniela Gruszczyńska-Szwejcerowa: 1933-1939, 1946-1959
• Jadwiga Groszyńska: 1949-1954
• Renata Głowacka: 1952-1975
• Janina Sikorska: 1952-1976
• Halina Pawłowska: 1952-1954
• Jadwiga Galewicz: 1953-1955
• Henryk Adler: 1954-1991
• Teresa Czarcińska: 1955-1961
• Irena Ziemiaczkowska: 1955-1962
• Otokar Dreiseitel: 1955-1975
• Stefania Lewczyk: 1957-1992
• Barbara Dudkiewicz: 1961-1962
• Ewa Borkowska: 1961-1963
• Urszula Merle: 1962-1964
• Maria Głowacka: 1963
• Mirosława Kaniewska: 1963-1968
• Helena Choińska: 1965-1975
• Ewa Żakowicz: 1966
• Maria Zaremba: 1966-1970
• Jan Bienias: 1967-2021
• Maria Gerlach: 1967, 1969-2008
• Maria Olczak: 1968-1969
• Elżbieta Sobiecka: 1969-1970
• Maria Pietralik-Kaczor: 1974-1979
• Małgorzata Gurtat-Głośniak: 1975-1977
• Jolanta Raurowicz-Czajkowska: 1975-1981
• Danuta Delimat: 1980-1983
• Krystyna Kobylańska-Naumowska: 1993-2003
• Monika Małecka-Krawczyk: 1999-2018
• Justyna Tutaj: 2003-2008
• Katarzyna Nożewska: 2008-2013
• Mariusz Pasznik: 2011-2023
• Maja Brzozowska: 2013-
• Paweł Fiszer: 2018-2021
• Agnieszka Kownacka: 2019-
• Katarzyna Gardocka: 2019-
• Agnieszka Brachfogel: 2021-